Zawał serca – rozpoznanie, leczenie, profilaktyka

Panie Doktorze, czym jest zawał serca?

Zawał serca to stan ostrego niedokrwienia i szybko postępującej martwicy komórek mięśnia sercowego, wywołanych najczęściej przez nagłe zamknięcie lub krytyczne zwężenie jednej z tętnic wieńcowych. Tętnice wieńcowe to naczynia, które odpowiadają za dostarczanie do serca krwi bogatej w tlen i składniki odżywcze, niezbędnych do prawidłowego i ciągłego funkcjonowania komórek mięśnia sercowego.

Do nagłego zamknięcia tętnicy dochodzi najczęściej w wyniku pęknięcia blaszki miażdżycowej i powstania zakrzepu wewnątrz naczynia, który całkowicie lub częściowo ogranicza przepływ krwi do określonego obszaru mięśnia sercowego.

Niedostateczna podaż tlenu spowodowana brakiem przepływu krwi, czyli niedokrwieniem, prowadzi do szybkiego i nieodwracalnego obumierania komórek mięśnia sercowego. W kardiologii używamy stwierdzenia „czas to mięsień”, ponieważ im dłużej naczynie pozostaje zamknięte, tym większa część mięśnia sercowego ulega uszkodzeniu, dlatego tak ważne jest możliwie szybkie rozpoznanie i wdrożenie leczenia.

Jak w takim razie rozpoznać zawał serca?

Typowym objawem zawału serca jest silny ból w klatce piersiowej, za mostkiem, o charakterze pieczenia, dławienia, ściskania lub gniecenia, rozchodzący się do ramion (zwykle lewego), szyi, żuchwy, pleców i nadbrzusza. Ból utrzymuje się powyżej 20 minut i zwykle nasila się w czasie. Dolegliwościom bólowym często towarzyszą objawy dodatkowe, takie jak duszność, zimne poty,  nudności lub zawroty głowy. Należy pamiętać, że zawał serca to stan zagrożenia życia i wymaga niezwłocznego wezwania pogotowia ratunkowego.

Ratownik lub lekarz pogotowia na podstawie zgłaszanych objawów i zapisu EKG ustala rozpoznanie i w możliwie krótkim czasie transportuje chorego do szpitala gdzie można uzupełnić diagnostykę i wdrożyć skuteczne leczenie.

Nie zawsze jednak objawy zawału serca są oczywiste i widoczne. Czasami zawał objawia się tylko zmęczeniem i dyskomfortem w klatce piersiowej. Zdarza się również, że objawy bywają mylone m.in. ze zgagą, spowodowaną refluksem żołądkowo-przełykowym, nerwobólem, np. neuralgią międzyżebrową czy bólem mięśniowo-stawowym w odcinku piersiowym kręgosłupa. Uznaje się, że ok. 1 na 5 zawałów serca przebiega jako nierozpoznany lub niemy klinicznie.

Na czym polega leczenie zawału serca?

Rozwój kardiologii inwazyjnej w ostatnich latach i wprowadzenie angioplastyki wieńcowej zrewolucjonizowało leczenie zawałów serca. Wielotygodniowe pobyty szpitalne i leczenie farmakologiczne związane z wysokim ryzykiem powikłań krwotocznych, zostały zastąpione szybką interwencją, usunięciem bezpośredniej przyczyny i wypisem pacjenta do domu po kilku dniach. Obecnie, po ustaleniu rozpoznania zawału serca, pacjent jest niezwłocznie transportowany do najbliższego oddziału kardiologii dysponującego pracownią hemodynamiki. W tej pracowni wykonuje się koronarografię czyli badanie inwazyjne pozwalające zidentyfikować zamkniętą tętnicę wieńcową odpowiedzialną za zawał, a następnie przeprowadza się zabieg angioplastyki, czyli jej mechanicznego udrożnienia, w celu jak najszybszego przywrócenia w niej prawidłowego przepływu krwi i zatrzymania postępującej martwicy komórek mięśnia sercowego. Równocześnie pacjent otrzymuje leczenie farmakologiczne, które obniża krzepliwość krwi i zatrzymuje dalsze tworzenie się zakrzepu w ostrej fazie zawału, a po wypisie ze szpitala pomaga zachować efekt wykonanego zabiegu angioplastyki. Ponadto stosuje się leki kontrolujące ciśnienie tętnicze krwi, redukujące zaburzenia rytmu, zmniejszające zapotrzebowanie mięśnia sercowego na tlen oraz obniżające poziom cholesterolu.

Koronarografia, angioplastyka to jednak trudne pojęcia..

Oczywiście, już wyjaśniam. Koronarografia to badanie inwazyjne pozwalające nam zobrazować naczynia doprowadzające krew do komórek mięśnia sercowego, czyli tętnice wieńcowe (od słów korona, wieniec, łac. arteriae coronariae). Wykonuje się je w pracowni hemodynamiki, przy zastosowaniu angiografu, urządzenia wykorzystującego do obrazowania promieniowanie rentgenowskie. Zabieg rozpoczyna się od nakłucia tętnicy obwodowej, wcześniej udowej w okolicy pachwiny, a obecnie najczęściej tętnicy promieniowej w okolicy nadgarstka. Przez igłę do tętnicy wprowadza się prowadnik w okolicę serca, a po nim wsuwa się cewnik, który ma kształt długiej, wąskiej rurki. Prowadnik usuwa się ze światła cewnika, a cewnik umieszcza się kolejno w ujściach tętnic wieńcowych. Następnie przez cewnik, bezpośrednio do światła tętnicy, wstrzykuje się środek kontrastowy, pochłaniający promieniowanie rentgenowskie, który powinien wypełnić tętnicę wieńcową na całej długości. Koronarografia, jako zabieg diagnostyczny, pozwala ocenić przebieg tętnicy wieńcowej oraz obecność zwężeń czy niedrożności. W przypadku rozpoznania istotnego zwężenia lub zamknięcia tętnicy, po odpowiedniej kwalifikacji, można przystąpić do zabiegu terapeutycznego, czyli angioplastyki wieńcowej.

Pierwsze zabiegi angioplastyki zostały wprowadzone ponad 40 lat temu. Początkowo polegały na poszerzaniu zwężeń specjalnym balonikiem wprowadzanym do tętnicy, który pod ciśnieniem rozgniatał blaszki miażdżycowe, przywracając przepływ w naczyniu. Stąd wzięła się popularna nazwa „balonikowanie”. Angioplastyka balonowa dawała gorsze efekty odległe i wiązała się z dość dużym ryzykiem powikłań. W kolejnych latach, wraz z rozwojem technologii, do leczenia zmian w tętnicach wieńcowych wprowadzono stenty, a potem ich kolejne generacje, co stało się przełomem w leczeniu zarówno przewlekłych jak i ostrych zespołów wieńcowych, w tym zawału serca. Obecnie, stenty to cienkie metalowe rusztowania, protezy wewnątrznaczyniowe, które mają za zadanie zabezpieczyć poddane poszerzeniu zwężenie i utrzymać efekt zabiegu przez wiele lat.

Jak wygląda leczenie pacjenta po zawale?

Podczas wypisu ze szpitala pacjent otrzymuje kompletne zalecenia obejmujące zmiany stylu życia i nawyków żywieniowych oraz leczenie farmakologiczne. Ponadto zostaje skierowany do oddziału rehabilitacji kardiologicznej, gdzie przez okres 3-4 tygodni, pod okiem specjalistów, regularnie wykonuje trening fizyczny, co powoduje poprawę sprawności i ułatwia powrót do codziennych obowiązków.

Pacjenci, którzy przebyli zawał serca, mogą skorzystać ze specjalistycznej opieki w ramach programu KOS-zawał, wprowadzonego pod koniec 2017 roku przez Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ). Program obejmuje kompleksową, roczną opiekę kardiologiczną, która ma na celu monitorowanie stanu zdrowia pacjenta i zapobieganie wtórnym incydentom sercowo-naczyniowym. KOS-zawał zapewnia pacjentowi po zawale dostęp do szeregu badań diagnostycznych, specjalistycznego leczenia oraz rehabilitacji kardiologicznej.

Dowiedz się więcej na temat programu KOS-zawał!

Wspomniał Pan o rehabilitacji kardiologicznej, dla części pacjentów może brzmieć nieco enigmatycznie. Czym zatem jest wspomniana rehabilitacja?

     Rehabilitacja kardiologiczna po zawale to istotny element leczenia i powrotu do zdrowia. Jej głównym celem jest skrócenie czasu powrotu do pełnej sprawności po ostrych incydentach sercowych, takich jak zawał serca, a także zmniejszenie ryzyka kolejnych incydentów i zaostrzeń chorób sercowo-naczyniowych. Dzięki temu pacjenci mają szansę nie tylko na dłuższe, ale i lepsze jakościowo życie.

Na wspomnianą rehabilitację kardiologiczną składają się m.in.:

• wykonywanie ćwiczeń fizycznych (na początku pod kontrolą rehabilitanta i fizjoterapeuty),
• edukacja pacjenta w zakresie zdrowego stylu życia, np. porady dotyczące rzucenia palenia oraz wprowadzenia zmodyfikowanej diety, która wspiera gospodarkę lipidową, ciśnienie tętnicze i proces rekonwalescencji,
• wsparcie psychologiczne,
• optymalizacja leczenia farmakologicznego.

Warto podkreślić, że rehabilitacja kardiologiczna powinna rozpocząć się możliwie jak najwcześniej po zawale. Im szybciej pacjent zostanie włączony do programu rehabilitacji, tym większe są jego szanse na pełną rekonwalescencję oraz na uniknięcie kolejnych problemów zdrowotnych.

Więcej informacji nt. programu KOS-zawał i rehabilitacji kardiologicznej uzyskasz na stronie Scanmed.pl!

Czy pacjent po zawale musi przyjmować jakieś leki?

Tak, leczenie farmakologiczne po zawale serca jest niezwykle istotne i to nie tylko podczas pobytu w szpitalu, ale kontynuowane przewlekle, najczęściej dożywotnio, celem profilaktyki kolejnych incydentów sercowo-naczyniowych. Do stosowanych leków po zawale serca należą leki przeciwpłytkowe, obniżające krzepliwość krwi i niezbędne do utrzymania efektu wykonanego zabiegu angioplastyki wieńcowej, leki przeciwdławicowe, redukujące objawy choroby wieńcowej oraz statyny, obniżające poziom cholesterolu. Ponadto przy współistniejącej cukrzycy, stosuje się leki przeciwglikemiczne, a w przypadku dużego uszkodzenia mięśnia sercowego, również leki ograniczające objawy niewydolności krążenia czy leki antyarytmiczne.

Jakie inne choroby kardiologiczne są bezpośrednio związane z zawałem serca?

Jak wspomniałem wcześniej, zawał serca może być pierwszą manifestacją choroby układu sercowo-naczyniowego, w tym przypadku choroby wieńcowej.

Choroba wieńcowa, zwana przewlekłym zespołem wieńcowym lub chorobą niedokrwienną serca, jest chorobą przewlekłą, wywołaną tworzeniem się blaszek miażdżycowych w ścianach tętnic wieńcowych. Blaszki miażdżycowe z biegiem czasu stopniowo zawężają światło tętnic, powodując ostatecznie istotne zaburzenia przepływu krwi w mięśniu sercowym i zespół objawów zwany dławicą piersiową. Typowym objawem choroby wieńcowej o stabilnym przebiegu jest ból w klatce piersiowej, który pojawia się podczas wysiłku lub dużego stresu, a ustępuje w krótkim czasie po jego zaprzestaniu. Natomiast zawał serca jest stanem nagłym, spowodowanym pęknięciem lub oddzieleniem tworzącej się przez wiele lat blaszki miażdżycowej.

Aby temu zapobiec, istotne jest wczesne wprowadzenie działań profilaktycznych, ale też  skuteczne leczenie chorób, które zwiększają ryzyko wystąpienia incydentów sercowo-naczyniowych. Wśród tych schorzeń należy wymienić nadciśnienie tętnicze, cukrzycę, hiperlipidemię, otyłość, nikotynizm, a także choroby autoimmunologiczne.

Ponadto do chorób bezpośrednio związanych z zawałem należą również jego powikłania. Przedłużony czas trwania zawału serca powoduje pogłębiające się uszkodzenie mięśnia sercowego, co w dalszym przebiegu skutkuje wystąpieniem niewydolności serca, ciężkich wad zastawkowych i groźnych dla życia zaburzeń rytmu.

Przeczytaj również: Czym jest choroba niedokrwienna serca? [WYWIAD]

To Cię może również zainteresować: Czym jest miażdżyca? [WYWIAD]

Co może się przyczyniać do wystąpienia zawału serca?

Wspomniane choroby układu sercowo-naczyniowego, odpowiedzialne za wysoką śmiertelność, w dużej mierze mają swój początek w rozwijającej się, początkowo bezobjawowej miażdżycy i tworzeniu blaszek miażdżycowych w ścianach tętnic. W przypadku nagłego pęknięcia blaszki miażdżycowej, powstaje zakrzep wewnątrz naczynia, który powoduje ostre niedokrwienie zaopatrywanego narządu, w przypadku tętnic dogłowowych – mózgu, a w przypadku tętnic wieńcowych – serca.

Warto podkreślić, że poza czynnikami na które nie mamy wpływu, takimi jak wiek (mężczyźni ≥45 lat, kobiety ≥55 lat), płeć czy predyspozycje genetyczne, znamy modyfikowalne czynniki, które w istotnym stopniu przyczyniają się do rozwoju miażdżycy i jednocześnie zwiększają ryzyko zawału serca.

Do najważniejszych z nich należą:

• wysoki poziom cholesterolu LDL – odpowiedzialny odkładanie cząsteczek cholesterolu w tętnicach i tworzenie blaszek miażdżycowych,
• nadciśnienie tętnicze,
• palenie papierosów – ryzyko chorób układu krążenia u palaczy <50. roku życia jest pięciokrotnie wyższe niż u osoby niepalącej,
• cukrzyca i stany przedcukrzycowe – zwiększają ok. dwukrotnie ryzyko chorób sercowo-naczyniowych,
• otyłość.

Czy przed zawałem można się ustrzec? Co obejmuje profilaktyka zawału?

Profilaktyka zawału serca opiera się na zdrowym i zbilansowanym trybie życia, który zmniejsza ryzyko rozwoju chorób sercowo-naczyniowych, w tym zawału serca.

Kluczowymi elementami profilaktyki są:

• regularna aktywność fizyczna, np. ćwiczenia o umiarkowanej intensywności (spacery, jazda na rowerze, pływanie);
• zdrowa dieta bogata w warzywa, owoce, pełnoziarniste produkty, z ograniczeniem tłuszczów nasyconych, soli i cukrów prostych;
• zaprzestanie palenia tytoniu;
• kontrola ciśnienia tętniczego, poziomu cholesterolu i glukozy;
• unikanie stresu.

Dodatkowo regularne badania profilaktyczne i konsultacje z lekarzem pozwalają na wczesne wykrycie czynników ryzyka, co umożliwia wdrożenie działań zapobiegawczych.

Podsumowując, zawał serca trudno przewidzieć, ale stosując się do zaleceń profilaktyki chorób sercowo-naczyniowych, można znacznie opóźnić jego wystąpienie, a także ograniczyć obszar uszkodzenia serca podczas zawału, jeżeli już wystąpi. Znając typowe objawy, można reagować szybciej i wdrożyć adekwatne leczenie w możliwie najkrótszym czasie, co ma kluczowe znaczenie w terapii ostrych zespołów wieńcowych.

---

[1] NFZ o zdrowiu. Choroba niedokrwienna serca – ezdrowie.gov.pl