Choroba niedokrwienna serca to groźne schorzenie, które jak sama nazwa mówi, wiąże się z niedokrwieniem mięśnia sercowego. Obejmuje wszystkie stany niedokrwienia mięśnia sercowego bez względu na patomechanizm. Choroba wieńcowa (ChW) jest pojęciem węższym, obejmuje stany niedokrwienia mięśnia sercowego związane ze zmianami w tętnicach wieńcowych.
Jedną z głównych przyczyn ChNS jest miażdżyca, która rozwija się latami i jest konsekwencją m.in. niewłaściwego stylu życia. Warto wiedzieć, że typowo choroba niedokrwienna serca dotyczy mężczyzn po 40. roku życia i kobiet po 50, chociaż chorują coraz częściej osoby młodsze. Istnieje szereg czynników, które warto zmodyfikować, żeby zminimalizować ryzyko jej wystąpienia. Wielu pacjentów kojarzy chorobę wieńcową z bólem zamostkowym, który pojawia się np. po wysiłku fizycznym. Co jeszcze warto wiedzieć o chorobie niedokrwiennej serca? Czy to częsta choroba serca, jakie są jej powikłania, jak wygląda leczenie i diagnostyka? Na te i inne pytania odpowiada lek. med. Leszek Bieniaszek, kardiolog i specjalista chorób wewnętrznych z Centrum Kardiologii Scanmed w Kutnie.
Panie Doktorze, czym jest choroba niedokrwienna serca?
Choroba niedokrwienna serca to schorzenie kardiologiczne, w którym dochodzi do ograniczonego lub wręcz całkowitego braku przepływu krwi przez tętnice wieńcowe (lub ich rozgałęzienie) zaopatrujące serce w tlen i składniki odżywcze.
Jeżeli za niedokrwienie serca jest odpowiedzialna miażdżyca tętnic wieńcowych, mówimy o chorobie wieńcowej. Jest ona w 98% przyczyną choroby niedokrwiennej serca. Powstające blaszki miażdżycowe zmniejszają przepływ krwi i prowadzą do niedokrwienia i niedotlenienia serca. Wartością krytyczną, przy której mogą występować objawy typowe dla choroby wieńcowej to zwężenie światła naczynia o 70-75%.
Rzadsze przyczyny choroby niedokrwiennej serca to np. skurcz tętnic wieńcowych w dławicy Prinzmetala lub zator tętnicy wieńcowej, do którego może dojść w bakteryjnych chorobach serca czy zaburzeniach rytmu lub krzepnięcia.
Czy występuje tylko jeden “rodzaj” choroby niedokrwiennej serca?
Choroba niedokrwienna serca może mieć dwojaki charakter, zarówno przewlekły, jak i ostry.
W chorobie niedokrwiennej serca przewlekłej dochodzi do częściowego zablokowania tętnicy wieńcowej. To postać najczęściej stabilna, w której występuje przemijający ból dławicowy za mostkiem o łagodniejszym nasileniu niż w postaci ostrej z całkowitym zablokowaniem naczynia wieńcowego. Zatem ostra postać choroby niedokrwiennej serca to stan nagły i stanowi bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia i życia, najczęściej prowadzi do zawału mięśnia sercowego.
Czy choroba niedokrwienna serca często występuje w Polsce?
Niedokrwienie serca to jedno z najczęstszych schorzeń układu sercowo-naczyniowego, często występuje w krajach rozwiniętych z uwagi na styl życia charakteryzujący się wysoką konsumpcją tłustych i przetworzonych pokarmów, niskim poziomem aktywności fizycznej, wysokim poziomem stresu, a także powszechnością palenia tytoniu. Szacuje się, że choroba niedokrwienna serca dotyczy 20-40 osób na 1000 mieszkańców, a co roku stwierdza się 250-300 nowych przypadków na 100 tysięcy mieszkańców. Warto podkreślić, że choroba ta wcześniej występuje u mężczyzn – już po 40. roku życia, z kolei u kobiet po 50. Jednak wraz z wiekiem ryzyko wystąpienia, jak i częstość zrównuje się u obu płci.
Kto choruje i jakie są czynniki ryzyka choroby niedokrwiennej serca?
Tak jak już wspomniałem, choroba niedokrwienna serca występuje zarówno u kobiet, jak i mężczyzn. Do jej wystąpienia predysponuje szereg czynników. Są to:
- niewłaściwa dieta i brak aktywności fizycznej, które sprzyjają nadwadze i otyłości,
- hipercholesterolemia, czyli podwyższone stężenie „złego cholesterolu” LDL powyżej 115 mg% i niskie stężenie HDL (dobrego cholesterolu) poniżej 35mg%,
- palenie papierosów – przykładowo palący mężczyźni są co najmniej 2-krotnie bardziej narażeni na wystąpienie choroby wieńcowej.
Istotne znaczenie dla wystąpienia choroby wieńcowej mają również inne schorzenia, np. nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, a także obecność zmian miażdżycowych w innych tętnicach, np. w kończynach dolnych (co przyczynia się do tzw. chromania przestankowego) oraz tętnicach domózgowych (mogących być przyczyną udaru mózgu).
Warto wyjaśnić również fakt, dlaczego większe ryzyko choroby niedokrwiennej serca pojawia się u kobiet “dopiero” po 50. roku życia. Przyczynia się do tego menopauza, w trakcie której spada ilość estrogenów o działaniu “kardioprotekcyjnym”.
Jakie są objawy choroby wieńcowej?
W chorobie niedokrwiennej serca występuje bardzo charakterystyczny objaw – może być on przewlekły lub ostry – to tzw. dławica piersiowa, która manifestuje się bólem w klatce piersiowej. Jest on efektem niedokrwienia serca. Może pojawić się w trakcie wysiłku fizycznego, ale również z powodu silnego stresu czy napięcia nerwowego.
W przewlekłej formie choroby wieńcowej występuje ból za mostkiem, który pacjenci opisują jako ucisk lub gniecenie. Nie towarzyszy mu kłucie ani nagły lub ostry ból. Może jednak promieniować w inne rejony ciała, np. do szyi, żuchwy, górnej części brzucha, ramienia (zwykle lewego). Ból dławicowy może wystąpić na skutek wysiłku – ustępuje zwykle w spoczynku. Oprócz tego, u osób starszych, z zaawansowanymi zmianami w tętnicach może wystąpić w pozycji leżącej i porze nocnej.
Obok bólu dławicowego mogą wystąpić: duszność wysiłkowa, pogorszenie tolerancji wysiłku, silne zawroty głowy i kołatanie serca.
Nieco inny obraz maluje się w przypadku ostrej choroby wieńcowej, gdzie ból dławicowy nie mija w ciągu kilku minut i jest dodatkowo oporny na leki z grupy nitratów, np. nitroglicerynę podjęzykową, którą stosuje się w postaci przewlekłej doraźnie w razie bólu za mostkiem. Dodatkowo objawy w postaci ostrej występują niezależnie od wysiłku, czyli również w fazie spoczynkowej. Pacjenci, którzy zmagają się z postacią ostrą, skarżą się na silny, piekący, dławiący ból za mostkiem, który również może promieniować, np. do szyi, żuchwy lub lewego ramienia, jak w postaci przewlekłej, oraz duszność.
Jakie są powikłania choroby niedokrwiennej serca?
Nieleczona choroba wieńcowa prowadzi do wielu konsekwencji. Kluczowe są dwie z nich – zawał serca, czyli ostry incydent sercowo-naczyniowy. Jest nią również niewydolność serca, która wiąże się z niedostatecznym zaopatrzeniem serca w tlen, co prowadzi do zaburzonej funkcji skurczowej mięśnia sercowego. Do niewydolności serca i choroby wieńcowej prowadzi także nadciśnienie – to pokazuje, jak ściśle są ze sobą związane schorzenia układu krążenia.
Jakie badanie wykonuje się w przypadku podejrzenia choroby niedokrwiennej serca?
Diagnostyka choroby wieńcowej to przede wszystkim dokładny wywiad uzupełniony o szereg badań, zarówno laboratoryjnych z krwi, EKG, jak i obrazowych.
Istotne są badania laboratoryjne:
- lipidogram (ocenia gospodarkę cholesterolową),
- oznaczenie poziomu glukozy, hormonów tarczycy,
- morfologia krwi,
- oznaczenie enzymów mogących świadczyć o uszkodzeniu serca, np. kinazy fosfokreatynowej, aminotransferazy asparaginowej, dehyrogenazy kwasu mlekowego, aldolazy i gammaglutamylotranspeptydazy, a w przypadku podejrzenia zawału – troponiny serca.
Kluczową rolę odgrywają badania obrazowe, np.:
- echokardiografia, np. spoczynkowa lub obciążeniowa,
- badania izotopowe serca – SPECT,
- tomografia komputerowa, tzw. angio-TK tętnic wieńcowych,
- koronarografia (angiografia wieńcowa) – uwidacznia naczynia wieńcowe po podaniu kontrastu, co pozwala ocenić ich drożność.
Nie można pominąć również elektrokardiogramu, czyli EKG. Wykorzystuje się dwa warianty tego badania:
- EKG spoczynkowe – to proste badanie, niestety w przypadku stabilnej postaci cechuje się niską czułością i małą specyficznością; największa wartość ma przy badaniu w momencie bólu w klatce piersiowej,
- 24- godzinne EKG metodą Holtera, które pozwala wykryć niektóre postacie niedokrwienia (np. anginę Prinzmetala, nieme niedokrwienie), ponadto monitoruje pracę serca przez całą dobę i pomaga również w diagnostyce zaburzeń rytmu.
Ponadto podstawowym badaniem wykorzystywanym w diagnostyce choroby niedokrwiennej serca jest próba wysiłkowa. To wariant badania elektrokardiograficznego, które przeprowadza się w czasie wysiłku fizycznego dozowanego w sposób kontrolowany – wykonuje się je na ruchomej bieżni lub cykloergometrze.
Jak leczy się chorobę niedokrwienną serca?
Leczenie choroby niedokrwiennej serca to złożony proces. Jednym z jego elementów jest farmakoterapia. Stosuje się w niej następujące leki:
- kwas acetylosalicylowy (aspiryna),
- statyny – leki obniżające poziom cholesterolu LDL, które przyczyniają się do redukcji blaszki miażdżycowej i chronią przed powstawaniem nowych blaszek,
- leki hipotensyjne – mają na celu uregulowanie ciśnienia tętniczego krwi i jego stabilizację, np. blokery kanału wapniowego, inhibitory konwertazy angiotensynowej,
- nitraty – np. podjęzykowa nitrogliceryna, którą stosuje się doraźnie i jedynie w przypadku wystąpienia bólu dławicowego,
- beta-blokery – pomagają ograniczyć zapotrzebowanie serca na tlen.
W przypadku zaawansowanych zmian w tętnicach wieńcowych przeprowadza się również leczenie zabiegowe tzw. rewaskularyzację, czyli udrożnienie naczyń za pomocą:
- przezskórnej angioplastyki,
- wszczepienia pomostów (z naczyń żylnych i tętniczych), które omijają istniejące zwężenie naczyniowe (tzw. by-passy).
Leczenie niestabilnej postaci choroby wieńcowej wymaga leczenia szpitalnego na Oddziale Kardiologii Inwazyjnej.
Czy przed chorobą niedokrwienną serca można się uchronić?
Główną przyczyną choroby niedokrwiennej serca jest miażdżyca. Może ona dotknąć naczyń wieńcowych, ale również obwodowych, np. tętnic kończyn dolnych.
Szczególną rolę w wystąpieniu zdecydowanej części chorób sercowo-naczyniowych ma profilaktyka pierwotna, która chroni przed zachorowaniem, a także wtórna – wprowadzana po rozpoznaniu choroby wieńcowej. Co składa się na nie obie? To rzucenie palenia, dieta sprzyjająca gospodarce lipidowej (czyli tzw. dieta śródziemnomorska), aktywny tryb życia. Zatem wszystko, co sprzyja ochronie organizmu przed miażdżycą, może zapobiegać również chorobie niedokrwiennej serca.
Lek. med. Leszek Bieniaszek – specjalista kardiologii i chorób wewnętrznych, zastępca Ordynatora Centrum Kardiologii Scanmed w Kutnie.
