Jaskra, według danych WHO, jest drugą tuż po zaćmie najczęstszą przyczyną utraty wzroku w krajach rozwiniętych. Różnica polega na tym, że jaskra jest chorobą nieuleczalną, a utraconej ostrości widzenia nie można przywrócić. Ale dbając o siebie na co dzień i wykonując regularnie badania profilaktyczne, można zmniejszyć ryzyko jej wystąpienia lub szybko wdrożyć skuteczne leczenie – Szacuje się, że około milion osób w Polsce choruje na jaskrę, przy czym rozpoznanych jest ok 500 tys. przypadków. Częsty brak odczuwalnych objawów choroby, trwający dłuższy czas, sprawia, że jaskra jest tak podstępna i bywa wykrywana zbyt późno. Dziś badanie OCT pozwala nam w 95% przypadków wykryć szybko chorobę i potwierdzić diagnozę – mówi lek. Monika Szczygłowska-Uramowska, okulistka z Centrum Medycznego Scanmed w Pabianicach.
Pani doktor, czym jest jaskra?
Lek. Monika Szczygłowska-Uramowska: Jaskra jest taką chorobą, w przebiegu której dochodzi do uszkodzenia nerwu wzrokowego i do stopniowej utraty widzenia. Bardziej szczegółowo – dochodzi do utraty komórek zwojowych siatkówki, które tworzą nerw wzrokowy i właśnie one zostają w procesie jaskry nieodwracalnie uszkodzone.
Często mówi się, że jaskra to podstępna choroba. Dlaczego?
Jednym z objawów jaskry jest wzrost ciśnienia w oku. Typowa jaskra z wysokim ciśnieniem jest wcześnie rozpoznawana, ponieważ oko w jej przebiegu boli. Zazwyczaj gdy coś nas boli, to od razu zgłaszamy się do lekarza. Może być jednak tak, że jaskra przebiega z niskim ciśnieniem, natomiast dochodzi do uszkodzenia komórek zwojowych. Pacjenci nie czują zachodzących zmian, oko nie boli. Ciśnienie jest w granicy normy, ale ono dla oka pacjenta jest i tak za wysokie i dochodzi do uszkodzenia wspomnianych komórek zwojowych. Pacjent stopniowo traci wzrok, nawet o tym nie wiedząc. Często dowiaduje się o chorobie podczas badania okulistycznego, na które zgłosił się np. z powodu potrzeby okularów. Czasami jest tak, że pacjent przypadkowo zasłania sobie jedno oko, potem drugie i zauważa, że gorzej widzi. Wtedy zaczyna go to niepokoić i idzie do okulisty by sprawdzić co się dzieje. I właśnie ten brak objawów sprawia, że jaskra jest tak podstępna.
Jak dużo osób choruje na jaskrę?
Szacuje się, że około milion osób w Polsce choruje na jaskrę, przy czym rozpoznanych jest ok. 500 tys. przypadków. To niedoszacowanie wynika m.in. z tego, że pacjenci nie badają się regularnie. Zdarza się, że do gabinetu przychodzą pacjenci 70-cio letni, którzy są pierwszy raz na wizycie, albo pacjenci, którzy badania okulistyczne mieli w ramach medycyny pracy i potem przychodzą na przykład po 20 latach od zakończenia pracy na badanie, bo coś się dzieje.
Występowanie jaskry ma tendencję rosnącą czy malejącą?
Ponieważ medycyna pozwala nam wydłużyć życie pacjenta, a wiek jest jednym z czynników ryzyka, im więcej będzie ludzi starszych, tym ryzyko wystąpienia będzie większe. Natomiast ze względu na to, że posługujemy się badaniem OCT, wykrywamy ją coraz częściej. Ogólna dostępność tego badania pozwala nam wykryć chorobę we wczesnym etapie, szybciej wdrożyć leczenie. Dzięki temu pacjent unika późnego rozpoznania, nieodwracalnych skutków jej postępu i utraty wzroku. Wczesne włączenie leczenia powoduje, że mimo rozpoznania jaskry, zachowujemy u pacjenta w dużym stopniu ostrość widzenia.
Dawniej dostępne badania, nie do końca były miarodajne i wiarygodne. Natomiast dziś badanie OCT pozwala nam w 95% przypadków wykryć szybko chorobę, potwierdzić diagnozę i monitorować jej przebieg.
U kogo występuje jaskra? Jakie czynniki mogą wpływać na występowanie choroby?
Na pewno wiek jest ważnym czynnikiem. Im pacjent jest starszy, tym większe prawdopodobieństwo, że może wystąpić jaskra. Jest to również choroba dziedziczna i to niekoniecznie w pierwszym pokoleniu. Jeżeli u kogoś w rodzinie występuje, np. u któregoś z dziadków, dzieci mogą nie zachorować, ale już wnuki tak, a prawdopodobieństwo odziedziczenia tej choroby jest wysokie. Zdarzyły mi się takie przypadki, że wykryłam jaskrę u dziecka i potem po przebadaniu mamy okazywało się, że ona też jest chora, tylko nie zdawała sobie z tego sprawy.
Innymi czynnikami, które musimy uwzględnić to płeć – jaskra częściej występuje u kobiet, rasa, czy choroby ogólne, np. cukrzyca, miażdżyca, nadciśnienie i zbyt duże wahania ciśnienia ogólnego. Te ostatnie powodują, że oko wraz z nerwem wzrokowym jest słabo ukrwione, odżywione i to przyspiesza zapoczątkowane procesy zanikowe. Duże wady wzroku – krótkowzroczność i nadwzroczność, także zwiększają ryzyko wystąpienia jaskry.
Czy osoby z grup ryzyka powinny badać się częściej niż inni? Jakie badania należy wykonywać w ramach profilaktyki jaskry?
Pacjenci z grup ryzyka powinni wykonywać badania okulistyczne raz w roku. Osoby z dużymi wadami wzroku, pacjenci z problemami z ciśnieniem, cukrzycą lub starsi muszą je wykonywać nawet częściej, bo jaskra może u nich powstawać szybciej i ten rok to może być u nich już za długo. Więc takie osoby badamy co pół roku. Osoby, które nie są w grupie ryzyka powinny się badać raz na 1- 1,5 roku.
Wykonujemy przede wszystkim podstawowe badania, czyli sprawdzamy jak pacjent widzi, mierzymy ciśnienie, robimy badanie dna oka, mierzymy grubość rogówki (tzw. pachymetria).
Bardzo ważnym badaniem jest wspomniane już OCT (spektralna koherentna tomografia), które pozwala nam zbadać jaka jest grubość komórek zwojowych w siatkówce, grubość nerwu wzrokowego i określić, czy ilość tych komórek jest na prawidłowym poziomie, odpowiednim dla wieku pacjenta, czy są to początki jaskry. Diagnostyka jest bezbolesna, trwa około minutę. Przy udziale światła badana jest siatkówka w całej swej grubości. Na podstawie tzw. bazy danych, czyli czynników takich jak wiek, rasa itp., określamy czy w oku są zmiany czy też nie. Osobiście wykonuję to badanie każdemu pacjentowi. Czasami oko wygląda zdrowo, wizualnie wszystko jest w porządku, a pierwsze objawy wychodzą właśnie w badaniu OCT. Przeprowadzamy wtedy dodatkowe badania w celu potwierdzenia diagnozy. Przede wszystkim wykonujemy badanie gonioskopii (kąta przesączenia w oku), pola widzenia, ewentualnie możemy zrobić USG naczyń tętniczych dogłowowych, tętnicy ocznej.
Pacjent może też sam zauważyć pierwsze objawy jaskry, np. zaburzenie widzenia barw, tzn. dane kolory są dla niego niewyraźne. Jedno oko widzi prawidłowe kolory, a drugie już blade, szare. To jest taki czynnik, który powinien zaniepokoić. W przebiegu jaskry też wolniej się adaptujemy do ciemności. Jeżeli przechodzimy na przykład z jasnego pomieszczenia do ciemnego lub w nocy, oko zdrowe, jeżeli występuje jakieś niewielkie źródło światła (np. księżyc), po chwili zaczyna rozpoznawać przedmioty. Osoby z jaskrą mają z tym duży problem, ciężko jest im rozpoznać w takich warunkach te same rzeczy, które rozpoznaje oko zdrowe. Zmniejsza się również postrzeganie kontrastu.
Warto dodać, że badanie OCT pozwalam nam wykryć jeszcze jedną niebezpieczną chorobę, czyli zwyrodnienie plamki żółtej (AMD). Nierozpoznana we wczesnym stadium, również coraz częściej doprowadza do nieodwracalnej utraty widzenia.
Podstawą profilaktyki w przypadku jaskry są regularne badania u okulisty. Czy są jakieś sposoby żeby uniknąć jaskry?
Możemy ograniczać ryzyko wystąpienia choroby dbając o swoje zdrowie na co dzień. Należy unikać palenia papierosów, stresu. Dbajmy o prawidłowe ciśnienie krwi i o to, żeby nie wystąpiła cukrzyca. Natomiast na czynniki genetycznie nie mamy wpływu.
Jak wygląda leczenie jaskry?
To zależy od tego, jakie jest rozpoznanie. Inaczej leczymy pacjenta z jaskrą z otwartym kątem przesączania, inaczej jaskrę z zamkniętym kątem. Zazwyczaj, u pacjentów, którzy zgłaszają się z ostrym atakiem jaskry jako pierwszy zabieg wdrażamy leczenie laserowe – robimy dziurkę w tęczówce (tzw. irydotomia laserowa). Natomiast u pacjentów, u których rozpoznajemy jaskrę pierwotną otwartego kąta, zazwyczaj jako pierwsze wdrażamy leczenie kroplami przeciwjaskrowymi. Lekiem pierwszego rzutu są preparaty z prostaglandynami, które stosuje się raz dziennie wieczorem. Jest to komfortowe rozwiązanie dla pacjenta, bo często są to ludzie schorowani, którzy biorą wiele leków doustnych i o kroplach łatwiej im pamiętać. Jeżeli leczenie kroplami jest nieskuteczne, możemy zastosować leczenie laserowe, potem ostatecznością jest operacja przeciwjaskrowa, żeby ostrość widzenia została zachowana jak najdłużej.
Reasumując nie bójmy się lekarzy, badajmy się regularnie.
Lek. Monika Szczygłowska-Uramowska – specjalista okulistyki. Specjalizację uzyskała w Oddziale Okulistycznym Szpitala im. Jonschera w Łodzi. Staże specjalizacyjne odbywała w Oddziale Okulistycznym Szpitala im. Barlickiego w Łodzi oraz w Klinice Okulistyki ICZMP w Łodzi. Pracowała w Oddziale Okulistycznym WSS w Zgierzu oraz w Wojewódzkim Ośrodku Medycyny Pracy w Łodzi.
Do lek. Moniki Szczygłowskiej-Uramowskiej można zapisać się dzwoniąc na infolinię (12 629 88 00) lub przez platformę e-scanmed.pl.
