Nadciśnienie tętnicze jest głównym modyfikowalnym czynnikiem ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego i śmiertelności ogólnej. Szacuje się, że częstość występowania nadciśnienia tętniczego wśród osób dorosłych wynosi 30-45%, a po standaryzacji względem wieku – 20% i 24%, odpowiednio dla kobiet i mężczyzn. Nadciśnienie tętnicze występuje częściej wraz z wiekiem. Zmaga się z nim ponad 60% osób po 60. roku życia. Nieleczone może prowadzić do zawału lub niewydolności serca, udaru mózgu, uszkodzenia nerek, a nawet do przedwczesnego zgonu. Niestety, niemal połowa chorych z nadciśnieniem tętniczym nie jest świadoma swojej choroby. Jak poradzić sobie z tym „cichym zabójcą”, mówi lek. Agata Fenger, kardiolog, ordynator Centrum Kardiologii Scanmed w Chorzowie.
Pani Doktor, co to jest nadciśnienie tętnicze?
Nadciśnienie tętnicze definiuje się jako wartość ciśnienia zmierzonego w gabinecie lekarskim, wynoszącego ≥ 140/90 mmHg. Wartości te są oparte na dowodach z licznych badań, w których wykazano, że leczenie pacjentów z takimi wartościami ciśnienia krwi przynosi korzyści kliniczne.
Trzeba wyjaśnić, że ciśnienie tętnicze to nacisk, jaki płynąca krew wywiera na ściany naczyń krwionośnych. Mierzy się je w milimetrach słupa rtęci i zapisuje jako dwie liczby. Pierwsza oznacza ciśnienie skurczowe SBP (górne), czyli podczas skurczu lewej komory serca. Druga natomiast wskazuje na ciśnienie rozkurczowe DBP (dolne), a więc w trakcie rozkurczu lewej komory.
Na czym polega rozpoznanie nadciśnienia tętniczego?
Lekarz rozpoznaje nadciśnienie tętnicze na podstawie pomiarów w gabinecie. Nieprawidłowości muszą zostać potwierdzone w dwóch różnych dniach. Warto wspomnieć, że u części osób pomiary gabinetowe mogą być obciążone tzw. efektem białego fartucha. U tych pacjentów, z powodu stresu, wartości ciśnienia tętniczego w gabinecie są zbyt wysokie, a w pomiarach domowych – prawidłowe.
W warunkach domowych w celu właściwego rozpoznania powinniśmy mierzyć ciśnienie walidowanym urządzeniem półautomatycznym, przez co najmniej 3 dni, a najlepiej 6–7 kolejnych dni. Ważne, żeby pomiary były dokonywane w pozycji siedzącej, ze wspartymi stopami i plecami, w cichym pomieszczeniu i po 5-minutowym odpoczynku. Próg rozpoznania nadciśnienia tętniczego w warunkach domowych stanowią wartości BP ≥ 135/85 mmHg. W przypadku wątpliwości lekarz może zlecić 24-godzinny automatyczny pomiar ciśnienia, zwany holterem ciśnieniowym, który zazwyczaj dokonuje pomiarów odstępach 15–30-minutowych.
Kto jest najbardziej narażony na zachorowanie?
Szacuje się, że w Polsce na nadciśnienie tętnicze choruje co najmniej 12 milionów osób. Trzeba podkreślić, że niemal połowa chorych nie wie, że ma nadciśnienie tętnicze. Wynika to z faktu, że początkowo choroba nie daje objawów lub są one bagatelizowane. Dlatego tak ważne jest regularne kontrolowanie ciśnienia krwi, nawet przez osoby bez niepokojących symptomów.
Zachorowaniu sprzyja wiele różnych czynników – modyfikowalnych i niemodyfikowalnych. Na te pierwsze mamy wpływ. Należy do nich niezdrowy sposób odżywiania, czyli nadmierne spożycie soli i „złych” tłuszczów oraz zbyt rzadkie sięganie po warzywa i owoce. Ponadto do tej grupy czynników ryzyka nadciśnienia zaliczamy brak aktywności fizycznej, palenie tytoniu, nadużywanie alkoholu oraz nadwagę i otyłość. Wśród czynników niemodyfikowalnych wymienia się natomiast wiek powyżej 65. lat, obciążenie rodzinne i choroby współistniejące.
Co jest przyczyną nadciśnienia tętniczego?
W 90-95% przypadków rozpoznajemy nadciśnienie tętnicze pierwotne, zwane też samoistnym. Tego rodzaju nadciśnienie nie ma jednej uchwytnej przyczyny. Na jego rozwój wpływają m.in. czynniki genetyczne i środowiskowe. Do tych ostatnich zalicza się zbyt duże spożycie soli, niską aktywność fizyczną i nadmierną masę ciała. Rolę w rozwoju nadciśnienia tętniczego odgrywa także przewlekły stres psychiczny. U około 5-10% chorych ostatecznie rozpoznawane jest nadciśnienie tętnicze wtórne. U tych pacjentów przyczyną nadciśnienia tętniczego jest choroba współistniejąca, stosowane leki lub używki. Do schorzeń, które mogą powodować nadciśnienie tętnicze zaliczamy m.in. choroby nerek, dużych tętnic i zaburzenia endokrynologiczne. Nadciśnienie tętnicze i inne stany nadciśnieniowe, takie jak stan przedrzucawkowy czy rzucawka, mogą być także wywołane ciążą.
Jak objawia się nadciśnienie tętnicze?
Początkowo nadciśnienie tętnicze przebiega bezobjawowo. Niekiedy powoduje dolegliwości, których nie wiążemy z tą chorobą, np. szybkie męczenie się, zaburzenia snu czy bóle głowy. Niewykryte i nieleczone nadciśnienie tętnicze może po latach prowadzić do powikłań, takich jak zawał lub niewydolność serca, udar mózgu czy uszkodzenie nerek, skutkujące ich niewydolnością.
Jak wygląda leczenie nadciśnienia tętniczego?
Leczenie nadciśnienia tętniczego polega na wprowadzeniu zmian w stylu życia i farmakoterapii. Chorym zaleca się stosowanie zdrowej diety o niskiej zawartości soli. Jej dzienne spożycie nie powinno przekraczać 5 g, czyli jednej łyżeczki. Trzeba pamiętać, że do tej puli wlicza się zarówno sól dodawaną do potraw, jak i tę zawartą w kupnych produktach spożywczych. Ponadto w leczeniu nadciśnienia istotne jest uzyskanie i utrzymywanie prawidłowej masy ciała. Rekomenduje się też zwiększenie aktywności fizycznej, rzucenia palenia, unikanie biernego palenia oraz ograniczenie spożycia alkoholu.
Jeśli chodzi o farmakoterapię, to u większości chorych polega ona na zażywaniu leków hipotensyjnych, czyli obniżających ciśnienie tętnicze. Najczęściej zaleca się zażywanie 2-3 leków, które mogą być zawarte w jednej tabletce. Warto podkreślić, że są to leki dobrze poznane i bezpieczne. Dla większości chorych celem leczenia jest osiągnięcie ciśnienia krwi poniżej 140/90 mm Hg. W monitorowaniu postępów terapii pomaga regularna kontrola ciśnienia w warunkach domowych i prowadzanie dzienniczka z wynikami pomiarów.
Na czym polega profilaktyka nadciśnienia tętniczego?
Ryzyko zachorowania na nadciśnienie tętnicze można zmniejszyć dzięki prowadzeniu zdrowego stylu życia. W pierwszej kolejności zrezygnujmy z używek i zadbajmy o odpowiedni sposób odżywiania. W naszym codziennym jadłospisie powinno się znaleźć więcej warzyw i owoców.
Należy również ograniczyć pokarmy bogate w nasycone kwasy tłuszczowe, zmniejszyć spożycie soli, unormować masę ciała i regularnie uprawiać aktywność fizyczną. Może ona obejmować spacery, bieganie, pływanie czy taniec. Zaleca się co najmniej 150 minut umiarkowanej aktywności tygodniowo. Elementem zapobiegania nadciśnieniu tętniczemu jest też kontrolowanie stresu. Nie wolno również zapomnieć o regularnym sprawdzaniu ciśnienia krwi.
Jakie powinno być prawidłowe ciśnienie tętnicze?
Za ciśnienie optymalne uważa się ciśnienie skurczowe poniżej 120 mmHg i rozkurczowe poniżej 80 mmHg. Za prawidłowe uznajemy ciśnienie skurczowe 120-129 mmHg i ciśnienie rozkurczowe 80-84 mmHg. Ciśnienie wysokie prawidłowe to ciśnienie skurczowe 130-139 mmHg i/lub rozkurczowe 85-89 mmHg. Ciśnienie wysokie prawidłowe powinno nas skłonić do wprowadzenia zmian w stylu życia, a wyższe – do konsultacji lekarskiej i rozpoczęcia leczenia. Trzeba dodać, że jeśli wartości ciśnienia tętniczego skurczowego i rozkurczowego należą do różnych kategorii, przyjmujemy kategorię wyższą.
Pamiętajmy, że dzięki profilaktyce i leczeniu nadciśnienia tętniczego zmniejszamy ryzyko zawału serca, udaru mózgu, uszkodzenia nerek i wielu innych problemów zdrowotnych. Dlatego zachęcam do wdrożenia zmian w stylu życia i regularnego mierzenia ciśnienia już od dziś!
Lek. Agata Fenger – specjalista kardiolog, specjalista chorób wewnętrznych. Ordynator Oddziału Centrum Kardiologii Scanmed w Chorzowie. Absolwentka Wydziału Lekarskiego Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach. Tytuł specjalisty chorób wewnętrznych uzyskała w 2003 roku, a tytuł specjalisty kardiologa w 2007 roku. Członek Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego i Sekcji Echokardiografii PTK. Kierunek zainteresowań: echokardiografia i kardiologia prewencyjna.
