1 grudnia z inicjatywy Światowej Organizacji Zdrowia obchodzimy Światowy Dzień AIDS. Zespół nabytego niedoboru odporności (AIDS), to jedna z najbardziej niszczycielskich epidemii ostatniego stulecia, wywoływana przez ludzki wirus niedoboru odporności – HIV.
Pierwsze zakażenie rozpoznano 35 lat temu i od tamtej pory wirus HIV zainfekował 75 milionów ludzi, a dla ponad 40 milionów choroba okazała się śmiertelna.
Obecnie na świecie żyje ponad 36 milionów ludzi z HIV, a dominującym sposobem przenoszenia tego wirusa są kontakty seksualne – dlatego też przez wiele lat AIDS było uznawane za chorobę męskich par homoseksualnych, prostytutek, narkomanów i migrantów.
W 2011 roku odnotowano 2 miliony nowych zakażeń i 1,2 miliona zgonów, co wskazuje na znaczną redukcję nowych infekcji (dla porównania: w 2001 roku odnotowano 3,4 miliona nowych infekcji, a w 2005 roku 2,4 miliona zgonów). Szacuje się, że w latach 1990-2013 uratowano 19 milionów lat życia dzięki programom profilaktyki i leczenia HIV. Zaangażowanie w walkę z HIV było kluczowe w zarządzaniu epidemią.
Terapia antyretrowirusowa
Liczba osób otrzymujących ART (terapię antyretrowirusową) wzrosła z 200 000 osób w 2000 roku do ponad 15 milionów w 2015 roku, co ilustruje jedno z największych osiągnięć w zakresie zdrowia publicznego ostatniego stulecia. Jedną z najbardziej udanych historii jest kontrola transmisji pionowej. Program zapobiegania przenoszeniu wirusa HIV z matki na dziecko zmniejszył liczbę nowych zakażeń u dzieci o 58% w latach 2000-2014.
Jak dochodzi do zarażenia wirusem HIV?
Najczęstszą drogą zakażenia są ryzykowne kontakty seksualne, także przyjmowanie narkotyków drogą iniekcji (IDU) jest jednym z głównych czynników przenoszenia wirusa HIV. Do zakażenia może dojść również przez ekspozycję na wydzieliny lub tkanki zawierające wirusa, natomiast infekcja wirusem HIV z matki na dziecko może nastąpić wewnątrzłożyskowo, podczas porodu i karmienia piersią.
Materiałem zakaźnym jest krew, preejakulat, sperma, wydzielina z pochwy czy mleko ludzkie, natomiast plwocina, ślina, łzy, pot, kał czy wymiociny nie stanowią materiały zakaźnego, jeśli nie są zanieczyszczone krwią.
Zakażenie wirusem HIV od matki do dziecka
Kluczowa dla prewencji transmisji zakażenia HIV od matki do dziecka jest identyfikacja zakażenia HIV u kobiet ciężarnych, zgłaszających się do porodu i u kobiet karmiących piersią. Zagrożeniem dla personelu medycznego nie jest kobieta HIV+, której status jest znany osobom sprawującym opiekę podczas ciąży i porodu, ale kobieta, która nie wie, że jest zakażona lub nie zgłosiła zakażenia.
Przeniesienie zakażenia wirusem HIV od matki do dziecka jest głównym źródłem zakażeń HIV i AIDS u dzieci. Ryzyko transmisji HIV w populacji matek karmiących piersią jest wyższe niż 30%. Zakażenie HIV może być przeniesione od matki do dziecka podczas ciąży, porodu i podczas karmienia piersią. Stosując odpowiednie interwencje (wielolekową terapię przeciwwirusową podczas ciąży i porodu u matki oraz u dziecka przez 4 do 6 tygodni po urodzeniu; elektywne cięcie cesarskie oraz unikanie karmienia piersią) można zmniejszyć ryzyko transmisji do poziomu poniżej 1%.
Profilaktyka
Profilaktyka zakażeń wirusem HIV przenoszonych drogą kontaktów seksualnych polega głównie na redukcji ilości niezabezpieczonych kontaktów seksualnych, ograniczeniu ryzykownych zachowań seksualnych oraz promowaniu stosowania prezerwatyw. Stosowanie prezerwatyw znacząco zmniejsza ryzyko zakażenia wirusem HIV, co więcej stanowi mechaniczną barierę uniemożliwiającą przenikanie wydzielin zawierających wirusa. Główne programy profilaktyki zakażenia wirusem HIV polegają na promocji zdrowia seksualnego, promocji opóźniania wieku inicjacji seksualnej, redukcji partnerów seksualnych i częstości ich zmiany oraz promowaniu stałych związków seksualnych.
Na świecie jest około 13 milionów ludzi uzależnionych od narkotyków dożylnych, a 1,7 miliona z nich jest zakażona wirusem HIV. Uważa się, że stosowanie narkotyków dożylnie odpowiada za około 10% zakażeń HIV. W ramach działań profilaktycznych stosuje się programy wymiany igieł i strzykawek oraz leczenie uzależnień przez programy substytucji.
Zastosowanie testów serologicznych oraz molekularnych pozwoliło istotnie zmniejszyć ryzyko transmisji wirusa HIV przez transfuzję preparatów krwiopochodnych, a dawcy narządów i tkanek są poddawani badaniom przesiewowym w kierunku wirusa HIV.
Strategia „leczenie jako profilaktyka”, rozszerzenie testów na obecność wirusa HIV oraz stosowanie terapii antyretrowirusowej (ART) pozwala na wyeliminowanie transmisji wirusa HIV, pacjenci osiągają niewykrywalne miano wirusa co przyczynia się do spadku liczby nowych zakażeń.
Opracowanie merytoryczne: dr Lidia Tomczak, specjalista w dziedzinie ginekologii i położnictwa z Centrum Medycznego Scanmed w Poznaniu.
