Cukrzyca ciążowa jest schorzeniem występującym tylko podczas ciąży. Późne macierzyństwo czy coraz częstszy problem z nadwagą lub otyłością sprawiają, że liczba zachorowań rośnie. – Podstawą leczenia w pierwszej kolejności jest dieta i umiarkowana aktywność fizyczna. Jeżeli tymi sposobami nie uda się osiągnąć wyrównania poziomu cukru do wartości prawidłowych, to wtedy niezbędne jest wprowadzenie insuliny – mówi lek. Iwona Piwowarczyk, specjalista ginekolog z Centrum Medycznego Scanmed w Warszawie.
Pani Doktor, czym jest cukrzyca ciążowa i czy należy się jej obawiać?
Lek. Iwona Piwowarczyk: Cukrzyca ciążowa jestto zaburzenietolerancji węglowodanów, które po raz pierwszy rozwinęło się w trakcie ciąży. Inaczej mówiąc, jest to podwyższony poziom cukru, który pierwszy raz został zdiagnozowany właśnie w czasie ciąży. A czy należy się jej obawiać? Jak najbardziej, ponieważ nieleczona lub nieprawidłowo leczona może prowadzić do rozwoju powikłań, zarówno u matki jak i u płodu, np. do poronienia, wad wrodzonych płodu, obumarcia płodu czy urazów okołoporodowych.
Czy jest to częste schorzenie u kobiet w ciąży?
To wygląda różnie, zazwyczaj choruje 4-5% ciężarnych, ale niektóre źródła podają około 10-12%. Zjawisko ma zdecydowanie tendencję wzrostową. Jest to związane m.in z późnym macierzyństwem, czyli po 35 r.ż. oraz rosnącym problemem nadwagi i otyłości.
Jakie są objawy świadczące o cukrzycy ciążowej? Czy różnią się one od objawów „zwykłej” cukrzycy?
U większości pacjentek cukrzyca ciążowa nie daje żadnych typowych objawów, w przeciwieństwie do cukrzycy przedciążowej. Cukrzyca ciążowa najczęściej stwierdzana jest na podstawie testów przesiewowych, czyli podczas doustnego testu obciążenia glukozą bądź badania poziomu glukozy we krwi na czczo. Jeśli ciężarne odczuwają symptomy świadczące o cukrzycy, to najczęściej oznacza to, że chorowały na cukrzycę już przed ciążą.
Co może wpłynąć na rozwój cukrzycy ciążowej?
Przede wszystkim jest to ciąża po 35 r.ż. oraz występowanie nadwagi czy otyłości. Dodatkowo rozpoznanie cukrzycy ciążowej w poprzednich ciążach, porody o dużej masie urodzeniowej dziecka – powyżej 4 kg, wielorództwo, nadciśnienie tętnicze, zespół policystycznych jajników, cukrzyca typu 2 w rodzinie, obciążony wywiad położniczy czyli urodzenie dziecka z wadą rozwojową albo zgon wewnątrzmaciczny.
Jak wykryć cukrzycę ciążową?
Do 10 tygodnia ciążykobieta powinna zgłosić się na pierwszą wizytę u ginekologa i wtedy zlecany jest szereg badań, w tym oznaczenie glukozy na czczo. Postępowanie zależy od wyniku. Jeśli otrzymamy wynik poniżej 92 mg/dl, jest to poziom prawidłowy. Wtedy zgodnie z kalendarzem badań, doustny test obciążenia glukozą (OGTT)wykonywany jest między 24. a 28. tygodniem ciąży. Jeśli natomiast wynik będzie zawierał się w przedziale 92-126 mg/dl to wtedy zlecamy wykonanie doustnego testu obciążenia glukozą już w pierwszym trymestrze ciąży. Podobna sytuacja ma miejsce, gdy pacjentka jest obciążona którymś z czynników ryzyka rozwoju cukrzycy ciążowej. Wtedy doustny test obciążenia glukozą wykonujemy również w pierwszym trymestrze, niezależnie od wyniku badania poziomu glukozy na czczo.
Jeśli poziom glukozy we krwi na czczo jest równy lub większy 126 mg/dl, powtarzamy badanie. Gdy w ponownym oznaczeniu wynosi on 126 mg/dl lub więcej, to już wtedy rozpoznajemy cukrzycę, ale cukrzycę w ciąży. Prawdopodobnie zaburzenie gospodarki węglowodanowej występowało już przed ciążą, tylko po prostu na podstawie badań zostało wykryte dopiero w okresie ciąży.
Jak wygląda wykonanie doustnego testu obciążenia glukozą? Czy należy się jakoś przygotować do tego badania?
Pacjentce pobiera się 3 razy krew żylną. Pierwszy raz na czczo, a potem godzinę i 2 godziny po przyjęciu roztworu zawierającego 75 g glukozy. Cukrzycę ciążową rozpoznajemy, jeśli co najmniej jeden z trzech wyników jest nieprawidłowy. Na czczo powinien on wynosić poniżej 92 mg/dl, godzinę po wypiciu roztworu poniżej 180 mg/dl, po 2 godzinach poniżej 153 mg/dl. Test powinien być wykonywany 8-10 godzin od ostatniego posiłku i najlepiej, żeby badanie było przeprowadzone rano. Trzy dni przed wykonaniem badania ciężarna powinna stosować dietę o standardowej zawartości węglowodanów, czyli nie mniej niż 150 g dziennie przy zachowaniu umiarkowanej aktywności fizycznej. W trakcie badania pacjentka powinna siedzieć, nie spożywać pokarmów, nie żuć gumy. Ważne jest, aby roztwór glukozy wypić w ciągu 5 minut, małymi łykami.
Roztwór glukozy powoduje u części ciężarnych mdłości i wymioty. Jak wygląda postępowanie w takiej sytuacji?
Jeśli pacjentka wymiotuje, test jest nieważny i należy powtórzyć badanie. Jeśli sytuacja się powtarza, odstępujemy od wykonania badania. Podczas każdej wizyty zleca się badanie ogólne moczu
i obserwuje, czy nie wystąpiła tam glukoza w większej ilości. To pozwala na monitorowanie stanu zdrowia pacjentki i zauważenie ewentualnej zmiany, świadczącej o rozwoju cukrzycy ciążowej. Możemy podejrzewać cukrzycę również na podstawie wykładników w badaniu USG takich jak: duża masa płodu czy zwiększona ilość płynu owodniowego. Czasami zaleca się pacjentce, by zaopatrzyła się w glukometr i sama sprawdzała poziom cukru przez określony czas.
Jak wygląda leczenie cukrzycy ciążowej?
Podstawą leczenia w pierwszej kolejności jest dieta i umiarkowana aktywność fizyczna. Wystarczą spacery czy lekkie ćwiczenia, chodzi głównie o to, żeby nie dopuścić do nadmiernego przyrostu masy ciała. Ciężarna powinna spożywać produkty o niskim indeksie glikemicznym. Ważna tutaj jest samokontrola glikemii na czczo i 1 godzinę po głównych posiłkach. Jeżeli za pomocą diety i aktywności fizycznej nie uda się osiągnąć wyrównania poziomu cukru do wartości prawidłowych, to wtedy niezbędne jest wprowadzenie insuliny.
Czy pacjentka może sama na podstawie ogólnodostępnych informacji np. w internecie ułożyć taką dietę, czy jednak lepiej udać się do dietetyka?
Uważam, że warto udać się na wizytę do dietetyka, który w profesjonalny sposób dobierze dietę do naszych potrzeb, powie, które produkty są dla danej osoby wskazane, a których lepiej unikać. Samemu znacznie prościej popełniać błędy dietetyczne. Ważne jest, aby pacjentki spożywały regularne posiłki, nie głodziły się. Powinno być to kilka posiłków, w tym 3 główne, a reszta to przekąski (ok. 3-5). Ważne jest, aby przed snem też coś zjadły, by zapobiec hipoglikemii, czyli niskiemu poziomowi glukozy w organizmie, w nocy podczas snu. Nocny okres niejedzenia nie powinien być dłuższy niż 8 godzin.
Jak wygląda samokontrola w przypadku stwierdzenia cukrzycy ciążowej?
Pacjentka powinna posiadać glukometr i wykonywać co najmniej 4 pomiary – na czczo i godzinę po głównych posiłkach. Natomiast jeśli ciężarna się źle czuje, jest osłabiona, to też jak najbardziej należy zmierzyć poziom glikemii, czasami zalecane jest to także w nocy. Poziom cukru na czczo powinien mieścić się w granicach 70-90 mg/dl, a godzinę po spożyciu głównego posiłku poniżej 140 mg/dl.
Należy systematycznie prowadzić dzienniczek, czyli zapisywać wyniki codziennych pomiarów i przychodzić z nim na wizyty kontrolne. Systematyczność jest tutaj kluczowa, ponieważ regularnie zapisywane wyniki pozwalają stwierdzić, czy leczenie jest skuteczne i jak dalej musimy postępować.
Jak to wygląda po porodzie? Cukrzyca mija, czy jednak trzeba stale kontrolować poziom glukozy?
Jeżeli pacjentka stosowała insulinę wyłącznie w ciąży, to po porodzie odstawiamy ją całkowicie. Kontrolujemy pacjentce poziom glikemii na czczo i po posiłkach przez kilka dni. Potem ważne jest, aby pacjentka, niezależnie od tego, czy była leczona dietą czy farmakologicznie, wykonała OGTT w okresie pomiędzy 6-12 tygodniem po porodzie. W kolejnych latach należy pamiętać o wykonywaniu badania poziomu glukozy na czczo raz w roku. Tak samo, jeśli kobieta będzie planowała kolejną ciążę, a miała w poprzedniej cukrzycę, to najlepiej gdyby wykonała test OGTT jeszcze przed poczęciem.
Czy niestosowanie się do zaleceń może doprowadzić do tego, że problemy z gospodarką węglowodanową będą występowały również po porodzie?
Jak najbardziej. Te ciężarne, które chorują na cukrzycę ciążową mają zwiększone ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2 po porodzie. Najczęściej rozwija się ona w ciągu kilku lat. Niestosowanie się do zaleceń może prowadzić nie tylko do wspomnianych wcześniej powikłań w ciąży i podczas porodu, ale powodować długofalowe problemy, chociażby z układem sercowo-naczyniowym.
Lek. Iwona Piwowarczyk – specjalista ginekolog. W 2015 r. ukończyła Wydział Wojskowo-Lekarski Uniwersytetu Medycznego w Łodzi. Szkolenie specjalizacyjne w ramach rezydentury odbyła w Instytucie Centrum Zdrowia Matki Polki w Łodzi (w Klinice Ginekologii Operacyjnej i Ginekologii Onkologicznej oraz w Klinice Perinatologii, Położnictwa i Ginekologii). Posiada m.in. Certyfikat IOTA (International Ovarian Tumor Analysis Group), Certyfikat Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników w zakresie wykonywania badań ultrasonograficznych w położnictwie i ginekologii, Certyfikat Roztoczańskiej Szkoły Ultrasonografii ,,Diagnostyka USG w położnictwie i ginekologii”.
Lekarz przyjmuje w Centrum Medycznym Scanmed w Warszawie. Na wizytę można się umówić telefonicznie dzwoniąc na infolinię (12 629 88 00) lub przez platformę www.e-scanmed.pl.
