Zbliża się okres wakacyjny a wraz z nim m.in. wyjazdy za granicę. Warto jeszcze przed podróżami zwrócić uwagę na to, czy w danym kraju są wymagane szczepienia, które są obowiązkowe a które nie, ale mimo to warto je zrobić. – Wybór szczepień zalecanych zależy od kilku czynników. Decyduje o nim sytuacja epidemiologiczna kraju do którego podróżujemy, czas trwania naszej podróży, jej cel, miejsce pobytu, przy uwzględnieniu naszego stanu zdrowia, odporności i wieku – mówi lek. Marta Moskal, lekarz rodzinny z Centrum Medycznego Scanmed w Poznaniu.
Pani doktor, podczas nadchodzących urlopów wakacyjnych część z nas wybiera się za granicę. Czy każda osoba, która planuje wakacje poza Polską powinna zainteresować się szczepieniami ochronnymi?
Lek. Marta Moskal: Szczepienia ochronne – jako bezpieczna i skuteczna forma profilaktyki, która zapewnia odporność na długi czas – to jeden z najlepszych sposobów zapobiegania chorobom zakaźnym, szczególnie ważny właśnie dla podróżujących. Według ekspertów Polskiej Izby Turystyki, polscy turyści są ciekawi świata i coraz bardziej otwarci na nowe kierunki i doświadczenia, a dzięki wprowadzeniu Unijnego Certyfikatu COVID (UCC) i zniesieniu obostrzeń w krajach będących tradycyjnie ulubionymi kierunkami Polaków, od końca maja 2021r. obserwujemy „boom rezerwacyjny”. Wybierając tropikalne zakątki świata stajemy się dużo bardziej narażeni na choroby zakaźne niż podróżując w naszej strefie klimatycznej. Często zdarza się, że problemy zdrowotne, pojawiające się w czasie podróży, wymuszają zmianę planu podróży czy zmniejszają radość czerpaną z wyjazdu. Dlatego przed wyjazdem za granicę warto dowiedzieć się jaka jest aktualna sytuacja epidemiologiczna w kraju, do którego się wybieramy – jakie jest ryzyko zachorowania na poszczególne choroby i jak zaszczepić się przeciw nim. W przypadku zagrożeń o charakterze nadzwyczajnym Główny Inspektorat Sanitarny na swojej stronie internetowej publikuje komunikaty na bieżąco.
Które kraje spośród często wybieranych kierunków urlopowych wymagają szczepień i przed czym chronią?
Obowiązkowe szczepienia ochronne są bardzo ważne z punku widzenia zdrowia publicznego. Ich celem jest przede wszystkim zapobieganie rozprzestrzenianiu się chorób zakaźnych, co zmniejsza ryzyko wybuchu epidemii. Międzynarodowe Przepisy Zdrowotne Światowej Organizacji Zdrowia regulują zasady szczepień ochronnych dla podróżujących, a zasady dotyczące tych szczepień zmieniają się w zależności od bieżącej sytuacji epidemiologicznej na świecie. Obecnie, powyższe przepisy sanitarne jako obowiązkowe wymieniają szczepienie przeciwko żółtej gorączce, inaczej nazywanej żółtą febrą. Dotyczy ono osób udających się w rejony zagrożone tą chorobą, czyli do kilkunastu krajów tropikalnej części Afryki i Ameryki Południowej (m.in. Angola, Burkina Faso, Demokratyczna Republika Konga, Kamerun, Kongo, Liberia, Republika Środkowo-Afrykańska, Ruanda, Sierra Leone, Wybrzeże Kości Słoniowej). W wybranych sytuacjach szczepienie to wymagane jest także od podróżnych opuszczających te państwa i udających się w inne rejony tropiku. Świadectwo szczepienia wpisywane jest w żółtej książeczce WHO.
Warto pamiętać, że poza regulacjami wynikającymi z Międzynarodowych Przepisów Zdrowotnych, niektóre kraje mogą żądać szczepień na podstawie własnego prawa wizowego. Aktualnie np. w przypadku podróży do Arabii Saudyjskiej wymagane jest cztero-walentne szczepienie przeciwko meningokokowemu zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych.
Nie możemy zapominać również o trudnej i dynamicznej światowej sytuacji epidemiologicznej COVID-19, spowodowanej zakażeniami i zachorowaniami wywołanymi wirusem SARS-CoV-2. Jeżeli zdecydujemy się na wyjazd – pamiętajmy, aby się zaszczepić! Tylko w ten sposób można uniknąć kwarantanny wjazdowej, niezależnie czy wracasz z UE, czy spoza Strefy Schengen.
Czy bez szczepienia obowiązkowego można nie zostać wpuszczonym do danego kraju?
W przypadku braku potwierdzenia wymaganego szczepienia możemy spotkać się z odmową pozwolenia na wjazd do danego państwa, kwarantanną przeprowadzoną na nasz koszt czy przymusowym szczepieniem na granicy.
W razie przeciwwskazań do przyjęcia szczepionki można uzyskać zaświadczenie zwalniające ze szczepienia, które powinno zostać uwzględnione przez służby graniczne państw objętych obowiązkiem szczepienia.
Jakie szczepienia są nieobowiązkowe ale warto je zrobić?
Wybór szczepień zalecanych zależy od kilku czynników. Decyduje o nim sytuacja epidemiologiczna kraju do którego podróżujemy, czas trwania naszej podróży, jej cel, miejsce pobytu przy uwzględnieniu naszego stanu zdrowia, odporności i wieku. Najczęściej lekarz może zalecić szczepienia przeciw chorobom tj.: żółta gorączka, dur brzuszny, wirusowe zapalenie wątroby typu A, choroby meningokokowe, kleszczowe zapalenie mózgu, japońskie zapalenie mózgu, wścieklizna, cholera.
Warto zaznaczyć, że wyjazd za granicę jest doskonałą okazją do uzupełnienia również rutynowych szczepień (podstawowych lub przypominających) przeciw chorobom zakaźnym, które mogą wystąpić na całym świecie niezależnie od regionu do którego wyjeżdżamy. Mogą to być na przykład: tężec, błonica, krztusiec, wirusowe zapalenie wątroby typu B, odra, świnka, różyczka, poliomyelitis.
Które z chorób tropikalnych są najgroźniejsze i czy szczepienie chroni przez ciężkim przebiegiem?
Mówiąc o chorobach tropikalnych rozważamy schorzenia, które występują wyłącznie w krajach o klimacie tropikalnym lub podzwrotnikowym (chociaż mogą szerzyć się także w innych strefach klimatycznych) np. RPA, Egipt, Maroko. Przyczyny ich występowania w tych regionach są silnie związane nie tylko z samym gorącym klimatem czy np. występowaniem przenoszących choroby komarów, ale również z warunkami ekonomicznymi, słabą higieną i służbą zdrowia.
Lista chorób tropikalnych jest dość długa a rodzaje schorzeń różnią się od siebie w zależności od regionu występowania. Ponieważ część z nich stwarza realne zagrożenie dla zdrowia i życia wspomnę o tych, o których słyszymy najczęściej:
Malaria to wciąż niebezpieczna, stanowiąca główną zakaźną przyczynę zgonu osób podróżujących do tropiku, choroba pasożytnicza przenoszona przez komary. Birma, Tajlandia, Kambodża, Laos, Wietnam, Malezja, Singapur, Indonezja, Timor Wschodni, Brunei i Filipiny to strefy całorocznego zagrożenia malarią. Nie istnieje szczepionka przeciwko malarii dostępna dla podróżnych. Aby zmniejszyć ryzyko zachorowania należy konsekwentnie unikać ukąszeń komarów (repelenty, ubiór, moskitiery) oraz stosować profilaktykę przeciwmalaryczną.
Dur brzuszny to bakteryjna choroba tropikalna, której źródłem może być woda lub nieumyte owoce. Chociaż występuje na całym świecie, największe ryzyko infekcji jest w krajach o niskim poziomie higieny. Przeciwko durowi brzusznemu można się zaszczepić. Szczepionka zapewnia odporność na około 3 lata a szczepionka doustna na ok. 1 rok.
Denga to ostra, wirusowa choroba zakaźna przenoszona przez komary, która występuje w ponad 100 krajach, głównie w Azji, Ameryce Środkowej i Południowej, Afryce oraz Australii. Niestety przeciwko dendze nie ma ani skutecznej szczepionki ani leku, zwalczającego wirus. Leczenie polega na zwalczaniu objawów.
Żółta febra to szczególnie niebezpieczna choroba wirusowa, która przenoszona jest poprzez ukąszenie komara. Występuje głównie w Afryce i Ameryce Południowej. Przeciw żółtej febrze można się zaszczepić. Jednorazowa dawka uodparnia na okres 10 lat. Szczepienie jest obowiązkowe dla osób, które przebywają stale lub tymczasowo w rejonach endemicznych.
Cholera jest ostrą chorobą tropikalną wywoływaną przez bakterie tzw. przecinkowce cholery. Obecnie najwięcej zachorowań na cholerę odnotowuje się w Afryce oraz Ameryce Południowej i Środkowej. Jednak choroba występuje na całym świecie. Przeciwko cholerze można się zaszczepić. Szczepionkę podaje się doustnie a jej skuteczność wynosi 85-90% w pierwszych 6 miesiącach po zaszczepieniu.
W jakim czasie przed urlopem warto się zgłosić na kwalifikację do szczepienia?
Optymalnym terminem na konsultację medyczną dla większości kierunków podróży jest 4-8 tygodni przed wyjazdem. Wynika to bezpośrednio z faktu, że część szczepionek wytwarza odporność po 2-4 tygodniach od podania szczepienia, w niektórych przypadkach wymagane jest podanie dwóch dawek w celu wytworzenia odporności. W ramach profilaktyki przeciwmalarycznej przyjmowanie niektórych leków najlepiej rozpocząć na 2-3 tygodnie przed planowanym wylotem. Nie możemy zapominać o sytuacjach, w których występuje czasowe przeciwskazanie do przeprowadzenia szczepienia ochronnego.
Jak przebiega taka kwalifikacja? Czy istnieją przeciwwskazania do szczepień?
Wskazania do szczepień wykonywanych przed podróżą powinny zawsze zostać ustalone indywidualnie tak, aby dobrać najważniejsze w danym przypadku szczepienia i tym samym zapewnić najlepszą ochronę przy najmniejszym ryzyku wystąpienia działań niepożądanych. Taką konsultację można uzyskać w przychodni medycyny podróży lub kontaktując się z lekarzem chorób zakaźnych, medycyny tropikalnej lub medycyny podróży. W szczególności dotyczy to wyjazdów do krajów strefy tropikalnej, kiedy taka konsultacja jest niezbędna.
Rozmawiając o indywidualnym podejściu do szczepień przed podróżą nie możemy zapominać o sytuacjach, w których przeprowadzenie szczepienia ochronnego wiązałoby się ze zwiększonym ryzykiem działań niepożądanych dla pacjenta lub brakiem skuteczności szczepienia – czyli o przeciwskazaniach do szczepień. W praktyce najczęstszym przeciwskazaniem do szczepienia jest ostra choroba o umiarkowanym lub ciężkim przebiegu, niezależnie od tego czy przebiega z gorączką czy bez, np. angina paciorkowcowa, grypa, ostre zapalenie oskrzeli czy ostra biegunka oraz zaostrzenie przewlekłego procesu chorobowego, np. astmy oskrzelowej czy nieswoistego zapalenia jelit (przeciwskazanie względne czasowe). W tych przypadkach szczepienia ochronne powinny być odroczone do chwili ustąpienia ostrych objawów chorobowych, a w chorobach przewlekłych do uzyskania remisji i ustabilizowania się stanu pacjenta. Zgodnie z ogólnymi zaleceniami oraz powszechnie przyjętymi rekomendacjami jedynym trwałym, bezwzględnym przeciwwskazaniem do dalszego wykonywania szczepień ochronnych jest reakcja anafilaktyczna, która wystąpiła po poprzedniej dawce szczepionki lub podaniu jakiegokolwiek jej składnika.
Uprawnienia do wykonywania szczepień ochronnych, również z zakresu medycyny podróży określają przepisy § 6 rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 18 sierpnia 2011 r. w sprawie obowiązkowych szczepień ochronnych (tekst jedn. Dz. U. z 2016 r., poz. 849), zatem przeprowadzanie szczepień ochronnych obejmujących lekarskie badanie kwalifikacyjne oraz podanie szczepionki może zostać przeprowadzone również m.in. przez lekarza rodzinnego, jeśli spełnia wymagania wynikające z przepisów powszechnie obowiązującego prawa.
Czy każda z zaleconych szczepionek jest dostępna w aptece?
Z pewnych określonych przyczyn nie wszystkie szczepionki są dostępne w aptekach. Doskonałym przykładem jest szczepionka przeciw COVID-19. Inne szczepionki mogą mieć w Polsce ograniczoną dostępność – dotyczy to szczepionki przeciwko japońskiemu zapaleniu mózgu. Japońskie zapalenie mózgu to choroba przenoszona przez ukłucia komarów i występuje w większości państw Azji Południowo-Wschodniej m.in. Bangladeszu, Chinach, Filipinach, Hong Kongu, Indiach, Indonezji, Japonii, Kambodży, Korei Południowej, Laosie, Sri Lance, Malezji, Nepalu, Pakistanie, Rosji, Singapurze, Tajwanie, Tajlandii, Wietnamie. Szczepienie rozważamy u pacjentów podróżujących do rejonów o największym ryzyku czyli regionów wiejskich, rolniczych, często w okolicach pól ryżowych w okresie letnim i jesiennym. Pomimo że ryzyko zachorowania jest skrajnie niskie a szczepienia przeciwko japońskiemu zapalenie mózgu wykonywane są bardzo rzadko, o podaniu szczepionki decyduje lekarz i pacjent, na podstawie miejsca docelowego, czasu podróży i pory roku. Skutecznym sposobem ograniczenia i tak małego ryzyka choroby jest konsekwentna ochrona przed ugryzieniami komarów.
Lek. Marta Moskal – lekarz rodzinny
Przydatne linki:
